Nar YetiÅŸtirciliÄŸi

NAR YETİŞTİRİCİLİĞİ

1. GÄ°RÄ°Åž

Nar çok yıllık, çalı formunda, çok kuvvetli bir kök sistemine sahip, çok gövdeli, çok sık dallı, erkek-diÅŸi ve erdiÅŸi çiçekler bulunan, meyvesi iri, küresel, üstten hafif basık olan bir ılıman iklim bitkisidir. Nar, C vitamini, demir ve potasyum yönünden zengin sayılır. Tatlı, mayhoÅŸ, ekÅŸi gibi çeÅŸitlere göre deÄŸiÅŸen tat ve renk durumu görülür.

Nar, ülkemizin ve diÄŸer ülkelerde çok eski zamanlardan beri tanınmasına raÄŸmen son zamanlarda yetiÅŸtirme tekniÄŸi depolama ve taşıma alanlarında yapılan çalışmalar sonucu fazla tanınan, üretimi, tüketimi ve ticareti artan bir meyve durumuna gelmiÅŸtir.

Nar bitkisinin oldukça geniÅŸ bir adaptasyon kabiliyeti vardır. Genelde, tropik ve suptropik iklim bitkisi olmasına raÄŸmen, -10 ^oC'ye kadar ki düÅŸük sıcaklıklara dayanabilmektedir. Türkiye meyveciliÄŸinde ve dış ticaretinde önemli yeri olan nar, çeÅŸitli iklim ve toprak koÅŸullarında yetiÅŸebilen, bakımı kolay, iç ve dış pazarlarda iyi fiyat bulan, uzun süre aÄŸaçta kalabilen ve depoda muhafaza edilebilen bir meyve türüdür. Mut yöresinde Nar bitkisi bahçe kenarlarına dikilmekte ve kapalı bahçe tesisi bulunmamaktadır.

2. İKLİM VE TOPRAK İSTEĞİ

2.1 Ä°klim Ä°steÄŸi

Nar, genel olarak sıcak, kurak ve uzun bir yaz periyodu, ılık ve yağışlı bir kış, nar yetiÅŸtiriciliÄŸi için uygundur. Bu nedenle geniÅŸ bir adaptasyon yeteneÄŸine sahiptir. Narın çiçeklenmesi için oldukça yüksek sıcaklık toplamına ihtiyaç vardır. Sıcaklık toplamı yetersiz olduÄŸunda ticari meyve alınamamaktadır. Narlar, ılıman iklim bölgelerinde -10 ^oC'ye kadar dayanabilmekte ve geç çiçek açtıklarından ilkbahar donlarından istisnalar hariç zarar görmezler.

2.2 Toprak Ä°steÄŸi

Nar toprak yönünden pek seçici deÄŸildir. Özellikle silisli, çakıllı, kumlu, kireçli, killi ve ağır killi gibi çeÅŸitli toprak tiplerinde nar yetiÅŸtiricili yapılabilmektedir. Alkali ve asit topraklarda yetiÅŸir. TuzluluÄŸa orta derecede dayanıklıdır. Bazı meyvelerin aksine aşırı toprak nemine dayandığı bulunmuÅŸtur. Narda optimal geliÅŸme, kuru ve sıcak hava koÅŸullarına karşılık derin geçirgen nemli ve serin topraklarda görülmektedir.

3. YETİŞTİRME TEKNİĞİ

3.1 ÇeÅŸit

                   Nar yetiÅŸtiriciliÄŸinde, çeÅŸit seçimi çok önemlidir. ÇeÅŸitlerin o bölgeye adapte olmuÅŸ o yörenin iklimine, hastalıklara dayanıklı, verimi iyi, meyveleri insanların göz zevkine ve damak tadına uygun ve taşımaya dayanıklı olmalıdır. ÇeÅŸit seçiminde ticari amacına göre sofralık yada endüstri çeÅŸitlerinin yetiÅŸtirilmesine karar verilmelidir. Ayrıca, bu çeÅŸitlerin meyvelerinde irilik, kabuk rengi ve kalınlığı, dane rengi, yumuÅŸak çekirdeklilik, sululuk gibi özellikleri ihtiyaca cevap verebilmelidir.

3.2 Bahçe Tesisi

Bahçe yerinin tespiti, toprağın nar yetiÅŸtiriciliÄŸine uygunluÄŸuna bakıldıktan sonra tesviyesi yapılmalı. Esas olarak toprak hazırlığı, yaz aylarında pulluk tabanını kırmak için dip kazan çekilir. Sonra pullukla derin sürüm yapılır. Sonbaharda 40-60 cm derinlik ve çapta dikim çukurları açılır. Üst topraÄŸa yanmış çiftlik gübresi karıştırılarak çukurlar bu karışımla doldurulur, yabancı otlar temizlenir. Toprak dikime hazırlanır. Narlarda dikim aralıkları 2 m ile 6 m arasında deÄŸiÅŸmektedir. Ama kapama nar bahçelerinde en yaygın olarak kullanılan dikim aralıkları 2.5 x 4 veya 3 x 4 m dir. Sıralar genellikle kuzey -güney doÄŸrultusunda olmalıdır. Böylece bahçenin havalanma ve güneÅŸlenmesi daha iyi olacaktır. Nar bahçesi, doÄŸrudan çelikle yada köklü fidanlarla kurulabilir. Ancak, çeliklerin doÄŸrudan bahçeye dikilmesi çeÅŸitli bakım güçlükleri ve verim kayıplarına yol açacağından nar çeliklerinin bir fidanlık parselinde köklendirilip bir yıl süreyle burada bakımları saÄŸlandıktan sonra boylama yapılarak bahçeye dikilmeleri daha uygun olur. Nar fidanları sonbaharda yaprak dökümünden baÅŸlayarak kış ayları boyunca ve erken ilkbaharda dikilebilir. Kışları çok soÄŸuk geçmeyen bölgelerde sonbahar dikimi daha yararlıdır. Dikim yapılırken fidanın çelik kısmında tırnak kalmışsa kesilir. Zayıf sürgünler alınır, çok uzun kökler kısaltılır. Sürgünün 50-60 cm den tepesi alınır. Sürgün bu kadar boy almamış, zayıf geliÅŸmiÅŸse dikimden hemen sonra 2-3 göz üzerinden kesilerek gelecek yıl için kuvvetli sürgün oluÅŸumu saÄŸlanır. Sonra daha önce toprak - gübre karışımı doldurulmuÅŸ çukurdan fidanın çelik kısmının tamamı toprak içinde kalacak kadar karışım alınır. Fidan buraya yerleÅŸtirilerek tekrar aynı toprak gübre karışımı doldurulur. Fidan diplerindeki toprak ayakla iyice bastırılır. Can suyu vermek üzere etrafına küçük bir çanak yapılır. Çok rüzgarlı bölgelerde karşılıklı iki herek çapraz olarak fidana yaklaÅŸtırılarak baÄŸlanır. Ä°yi bir nar fidanında kök sistemi kuvvetli teÅŸkil etmiÅŸ olmalıdır. Son olarak hazırlanan çanaklara en az yirmiÅŸer lt. can suyu verilerek dikim tamamlanır, toprak ıslak ve hava yaÄŸmurlu da olsa bu can suyu verilmelidir.

  3.3 Gübreleme

Narların gübrelenmesi konusunda yapılan araÅŸtırmada, organik gübrelerin geliÅŸme, verim ve kaliteye çok önemli etkisi bulunmuÅŸtur. Narlara verilecek çiftlik gübresi iyi yanmış olmalı ve dekara 2-3 ton sonbahar-kış aylarında bütün bahçeye kaplayacak ÅŸekilde verilmeli ve çapa ile topraÄŸa karıştırılmalıdır. Nar için yeÅŸil gübreleme yapılması da yararlı sonuçlar verir. Bunun için bakla, fiÄŸ gibi bitkiler nar bahçesinin tamamına ekilir. Ekimi yapılan bitkilerin çiçeklenme dönemlerinde bahçe sürülerek topraÄŸa karışımı saÄŸlanır. Bu bitkilerin toprağı azotça zenginleÅŸtirmesi bakımından da yararları vardır. Azot nar için oldukça önemlidir. Sürgün geliÅŸimi ve meyve büyümesi için azotlu gübre kullanımı ÅŸarttır. Ä°lk yıllarda aÄŸaç başına 50 - l00 gr saf azot (amonyum sülfat) olarak (250 - 500 gr) verilmesi yararlı sonuçlar vermektedir. Tam verime geçtikten sonra bu miktar aÄŸaç başına 200 - 300 gr (amonyum sülfat) olarak, (l - l,5 kg) çıkarılmalıdır. Azotlu gübreler erken ilkbahar ve yaz aylarında olmak üzere 2 defa verilir. Yukarıda belirtilen miktarın 2/3 ü mart ayında l/3 ü ise haziran-temmuz aylarında verilmelidir. Gübrelemeden sonra aÄŸaç hemen sulanmalı, sulamayacaksa çapa ile topraÄŸa karıştırılmalıdır. Fosforlu gübreler ise narın çiçeklenme, meyve tutumu ve kök geliÅŸmesiyle ilgilidir. Narların fosfor ihtiyacı tam verim çağında l00-200 gr saf fosfor (trible süper fosfat) olarak yaklaşık (250 - 500 gr) olarak belirlenmiÅŸtir. Fosforlu gübreler kış aylarında dal uçlarının ulaÅŸtığı bölgelerde 20 - 30 cm derinlikte aÄŸaç çevresinde açılan 4 - 6 adet çukura verilerek üzeri kapatılır. Organik gübrelerde olduÄŸu gibi ticari gübrelerin uygulanmasında da toprağın fiziksel ve kimyasal yapısı aÄŸacın durumu iyi gözlenmeli, toprak ve yaprak analizi yaptırdıktan sonra gübre uygulamasının yapılması en ideal durumdur.

3.4 Sulama

Nar genelde nemli ve serin toprak ÅŸartları istemektedir. Bu nedenle yağışların yeterli olmadığı her dönemde narlarda sulama ÅŸarttır. Sulamanın az ve sık sık yapılması uygundur. Genel olarak ÅŸubat - mart aylarında odun gözlerinin sürmesinden eylül - ekim aylarında meyve oluÅŸumuna kadar sürekli olarak toprak nemi saÄŸlamak gerekmektedir. Özellikle odun gözlerinin sürmesi çiçek tomurcuklarının görülmesi tohum baÄŸlaması, meyve geliÅŸimi olmak üzere 3 dönemde yeterli toprak nemi mutlaka saÄŸlanmalıdır. Bahçenin toprak yapısına göre belirli sulama aralığı (7-10 gün) belirlenip bu aralıklarda sulama yapılmalı ancak, yaz aylarında sulama sıklığı ve miktarı artırılabilir. Meyvelerin son olgunlaÅŸma döneminde hasattan 10-15 gün önce sulamaya son verilmeli aksi halde narlarda büyük sorun olan kabuk çatlamalarını görürüz. Nar bahçeleri genel olarak yalak açılarak sulanmaktadır. Fakat modern sulama sistemlerinden olan damla sulama, alttan sulama, sızdırma usulü sulama sistemleri uygulanırsa daha iyi verim alınmaktadır.

3.5 Bakım

3.5.1 Toprak Ä°ÅŸleme

Genç nar bahçelerinde ilk yıllar derin toprak iÅŸleme aletleriyle iki yönlü sürüm yapılır. Daha sonraki yıllarda iÅŸ geniÅŸliÄŸi az dar olan bahçe traktörleriyle ve diskli tırmık rotovatör, kazayağı gibi toprağı yüzlek iÅŸleyen aletlerle sürüm yapılabilir. AÄŸaç dipleri gerekirse el aletleriyle çapalanabilir. Yabani ot kontrolünde istenirse ot öldürücü ilaçlarda kullanılabilir.

3.5.2 Budama

Åžekil budaması ilk 2-3 yıl içinde aÄŸaçlar verime yatmadan yapılır. Dikimden sonra dipten çıkan kuvvetli 3-4 sürgün ana gövde olarak seçilir ve tepeleri 50-60 cm kesilerek alçak taçlanmaları saÄŸlanır. Ana gövdelerden çıkan birinci ve ikinci dallarda da 2.-3. yıllarda tepe alma yapılarak taç teÅŸkili tamamlanır.

Verim Budaması: Narlar genel olarak 2. ve 3. yıllardan itibaren meyve vermektedirler. Narlar verime yattıktan sonra meyve verecek dallarda uç alma yapılmamalıdır. Bu dönemde seçilen 3, 4 gövde dışında çıkan dip sürgünlerin sürekli olarak temizlenmesi saÄŸlanmalıdır. Ayrıca taç kısmında görülen obur dallar dipten kesilmeli taç teÅŸkili için gerekirse uç alınarak dallanması saÄŸlanır. Sık taç meydana gelmiÅŸ ise güneÅŸlenme ve havalanmayı saÄŸlamak için genel bir seyreltme yapılmalıdır. Bu iÅŸlem yapılırken zayıf, kurumuÅŸ, hastalıklı dallar öncelikle seçilmelidir.

GeliÅŸtirme Budaması: Narlar çeÅŸitli ÅŸartlara göre deÄŸiÅŸmek üzere ortalama 20 - 30 yaÅŸlarında verimden düÅŸerler. Ancak kök boÄŸazından yeni çıkan sürgünlerle nar l00 yılı aÅŸkın bir süre verimliliÄŸini sürdürebilir. Bu durumda yaÅŸlı gövdeler dipten kesilerek yeni sürgünlerin oluÅŸumu teÅŸvik edilir. Bu sürgünlerle aynı yollarla yeni gövdeler teÅŸkil edilerek aÄŸaç gençleÅŸtirilir. Ä°stenirse gençleÅŸtirme iÅŸlemi her yıl her aÄŸaçtan l-2 gövde kesilerek kademeli olarak yapılır. Böylece bahçeden kesintisiz olarak ürün alınmasına devam edilebilir.

 3.6 Hastalıkları, Zararlıları ve Mücadelesi

Narlarda görülen en önemli hastalık bazı mantarların meyvelerde çürümelere yol açmasıdır. Buda bazı klasik kültürel iÅŸlemler ile hastalıklar önemli ölçüde önlenmektedir. GerektiÄŸinde olgunluÄŸa yakın bir dönemde yapılan fungusit uygulaması depolanacak meyvelerin uzun süre çürümelerini önlemektedir. Narların en önemli zararlıları sıçanlar olup, özellikle tatlı narlarda ve olgunluÄŸa yakın dönemlerde zarar vermektedirler. DiÄŸer zararlılarda yaprak bitleri, nar beyaz sineÄŸi, unlu bit, kabuklu bitler, kırmızı örümcekler, Akdeniz meyve sineÄŸi, nar içi kurdu, toprak altı zararlıları gibi genel zararlılarda narlarda etkili olmaktadır.

3.7 Hasat Ambalajlama ve Depolanması

3.7.1 Hasat

Nar hasatı, çeÅŸitlere ve bölgelere göre deÄŸiÅŸmekle birlikte genellikle aÄŸustos sonunda baÅŸlar kasım ortalarına kadar devam eder. Nar uzun çiçeklenme dönemi nedeniyle olgunlaÅŸması farklı zamanlarda olur. Bu yüzden nar hasadının 2-3 defada yapılması gerekir. Hasat sonbahar erken donlarından ve yağışlardan önce bitirilmeli ve meyveler üzerinde 1-2 mm uzunluÄŸunda sap kalacak ÅŸekilde makasla yapılmalıdır. Özellikle hasat esnasında meyveleri yere düÅŸürmekten ve darbelerden korunması meyve çürümesini önleyeceÄŸinden dolayı kaliteyi arttırır. Ayrıca kasalara iki sıradan fazla meyve dizilmemelidir.

3.7.2 Ambalajlama

Narların ambalajlanması pazarlama açısından oldukça önemlidir. Meyvelerin seçimi, boylanması ve paketlenmesi pazar açısından özellikle ihracatta önem arz etmektedir. Narların seçme ve boylamasının elle yapılması daha uygun olup meyveler birbirine deÄŸmeyecek ÅŸekilde paketlenmesine dikkat etmek gerekmektedir.

3.7.3 Depolama

Narlar meyve kabuÄŸunun özel yapısı dolayısıyla çeÅŸitli koÅŸullarda 4 - 6 ay süreyle depolanabilmektedir. Narlar depolanmaya çok uygun olduÄŸundan ve kışın fiyatının 2-3 kat arttığından oldukça karlı, iyi bir yatırımdır. Narların depolanmasında en emin ve en az kayıpla ulaşılacak baÅŸarı ek masraflara raÄŸmen modern soÄŸuk hava depolarıdır. Sıcaklık ve nisbi nemi ayarlanabilen bu depolarda 1-2 ^o C'de %85-90 nisbi nemle meyveler muhafaza edilebilirler.