Åžeftali YetiÅŸtiriciliÄŸi

ŞEFTALİ YETİŞTİRİCİLİĞİ

1.GÄ°RÄ°Åž

Türkiye Åžeftali üretimi için uygun iklim koÅŸullarına sahip olmasına raÄŸmen Akdeniz ülkeleri içerisinde bile söz sahibi ülkeler arasına girememiÅŸtir. Ülkemizde yılın beÅŸ ayında pazara taze olarak ÅŸeftali çıkarmak mümkündür. Ancak genellikle Akdeniz Bölgesi'nde erkenci, Ege ve Marmara Bölgesi'nde ise geçci çeÅŸitler yetiÅŸtirilmektedir.

2.Ä°KLÄ°M VE TOPRAK Ä°STEKLERÄ°

2.1 Ä°klim Ä°steÄŸi

Åžeftali yetiÅŸtiriciliÄŸini sınırlayan faktörlerin başında; düÅŸük kış sıcaklıkları, çeÅŸidin kış soÄŸuklama ihtiyacı, ilkbahar geç donları ve düÅŸük yaz sıcaklığıdır. Kış sıcaklığının -18, -20 ^oC'ye düÅŸtüÄŸü yerlerde, gözler ve sürgünler donar. Åžeftali erken çiçek açan meyve türü olması nedeniyle ilkbahar geç donlarından çok zarar görürler. Yaz sıcaklığının düÅŸük olduÄŸu yerlerde, meyvelerin olgunlaÅŸması gecikir ve meyve verimi düÅŸer.

2.2 Toprak Ä°steÄŸi

Åžeftali; süzek, kumlu, killi, milli, çakıllı, derin ve çabuk ısınan alüviyal toprakları sever ve toprak pH'sı 6-7 arasında olması gerekir. Kumlu topraklarda yeterli sulama ve iyi gübreleme ile yetiÅŸtirilebilir. Ağır killi topraklarda iyi sonuç vermez. Böyle toprakta vegetasyon zayıflar aÄŸaçlar mantari hastalıklara doÄŸal bir dayanıklılık göstermez. Yapraklarda sararma, gövde ve dallarda zamk teÅŸekkülü görülür. Bademe aşılı ÅŸeftaliler daha yüksek kireçli topraklara dayanıklılık gösterirken, nispeten ağır topraklarda da erik anacı kullanılır.

3. YETİŞTİRME TEKNİĞİ

3.1 ÇoÄŸaltılması ve Kullanılan Anaçlar

Åžeftali çeÅŸitlerini, özelliklerini kaybetmeden tohumla üretmek mümkün deÄŸildir. Pratikte ÅŸeftaliler aşı ile üretilmektedir. Fidan üretiminde daha çok durgun göz aşısı kullanılır.

Åžeftalinin çoÄŸaltılmasında çeÅŸitli anaçlardan yararlanılır ve aÄŸacın ömrü de aşılı bulunduÄŸu anaca göre deÄŸiÅŸir. Bu süre ÅŸeftali çöÄŸürü üzerinde 30 yıl, badem anacında 25 yıl, erik üzerinde 50 yıl ve kaysı anacı üzerinde de 40 yıl olduÄŸu kaydedilmiÅŸtir. Genellikle de ÅŸeftalinin çoÄŸaltılmasında ÅŸeftali çöÄŸürü kullanılmaktadır.

3.2 Bahçe Tesisi

Åžeftali bahçeleri genel olarak, 1 yaÅŸlı fidanlarla kurulur. Fidan dikimi tercihen sonbaharda yapılır. Ancak kışı soÄŸuk geçen yerlerde ilkbahar dikimi tavsiye edilir. Dikim derinliÄŸinde en iyi ölçü fidanları, fidanlıktaki derinliÄŸinden daha derin dikmektir. Pratikte aşı yerinin toprak yüzeyinde kalması ile derinlik aynıdır. Fidanların kökleri sökülürken zedelenmemeli, koparılmamalı ve yaralanan kısımlar yara üzerinden kesilmelidir. Gövde yüksekliÄŸi isteÄŸe baÄŸlı olup, bodur olarak yetiÅŸtirilecek aÄŸaçlarda ortalama 0.70 -0.80 cm yükseklik uygundur. Bahçe tesisinde, öteki meyvelerde olduÄŸu gibi derin bir toprak iÅŸlemesi ÅŸarttır. Bahçede aÄŸaçlar arasında anaca ve toprak ÅŸartlarına göre 5 x 5 m veya 6 x 6 m mesafe bırakılmalıdır.

3.3 Yıllık Bakım İşleri

3.3.1 Toprak Ä°ÅŸleme

Sonbahar, erken ilkbahar, ilkbahar sonu ve bazen de yaz mevsimi içinde olmak üzere bir yılda 4 sürüm yapılır. AÄŸaç dipleri belle iÅŸlenir. Ucuz olması nedeniyle yaz aylarında yapılması gereken toprak iÅŸlemesi yerine ot biçme uygulanabilir.

3.3.2 Sulama

Sert çekirdekli meyveler arasında en fazla suya ihtiyaç duyan ÅŸeftalidir. Meyvelerde çekirdek teÅŸekkülünden sonra suya ihtiyaç vardır. Su ihtiyacı ise iklim ve toprak özelliklerine göre farklılık gösterirler. Bölgemizde yağışlar bittikten sonra sulama baÅŸlar ve 8-12 günlük aralarla ekim ayına kadar devam eder. Meyve hasadından önceki sulamalar meyvelerin irileÅŸmesini, renklerin parlaklaÅŸmasını saÄŸlar.

3.3.3 Gübreleme

Åžeftali bahçelerinde ürün yolu ile topraktan alınan besin maddelerinin tekrar topraÄŸa verilmesi gerekir. Verilecek gübre miktarının yaprak ve toprak analizleri ile belirlenerek uygulanması en doÄŸru yoldur. Åžeftali bahçeleri kurulurken bir temel gübreleme yapılır. Åžeftali bahçelerinde iyi bir gübreleme ahır gübresi veya yeÅŸil gübreye ilaveten ticaret gübrelerinin verilmesi ile olur. Üç yılda bir dekara 1,5-2,5 ton hesabıyla ahır gübresi veya ekonomik olmadığı hallerde her yıl yeÅŸil gübre verilerek toprağın organik madde içeriÄŸi artırılmalıdır.

Suni gübrelerden her yıl aÄŸaç başına her aÄŸacın yaşı için 100 gr. hesabı ile (ÖrneÄŸin: 5 yaşındaki aÄŸaca 500 gr) verilmesi faydalı olur. Fosforlu gübreler sonbaharda aÄŸacın gövdeden itibaren 1-1,5 m dışına açılacak bir ark içerisine bant ÅŸeklinde verilmesi, azotlu gübrelerinde ilkbaharda mart ayı başında 1/2 si, mayıs ayı başında da 1/2 olmak üzere serpme ÅŸeklinde.

3.3.4 Budama

Åžeftali aÄŸaçlarında iki tip budama uygulanır. Yeni dikilen fidanlarda ÅŸekil budaması yapılır. Åžeftali aÄŸaçlarına goble veya deÄŸiÅŸik doruk dallı ÅŸekil verilir. Kurak bölgelerde ortası kapalı bölgemiz için de uygun olan doruk dallı ÅŸekil verilir. DiÄŸer budama ise mahsule yatmış ÅŸeftali aÄŸaçlarında uygulanan mahsul budamasıdır. Åžeftalilerde meyveler buket dalları ve yıllık sürgünler üzerinde meydana gelir. Bu nedenle her yıl yeni sürgün teÅŸekkülünün saÄŸlanması gerektiÄŸi için sert budama uygulanır. Ä°yi bir budama yapabilmek için dal çeÅŸitlerinin ve verilmesi gerekir. üzerinde bulunan gözlerin (çiçek gözü, odun gözü) durumu dikkate alınmalıdır. Budama esnasında çiçek ve odun gözlerini karışık ÅŸekilde taşıyan dallar bırakılmalı, yalnız çiçek gözü taşıyan dallar kesilmelidir.Budama uygulamalarında gerekiyorsa önce kalın dal kesimi yapılmalı sonra ana dallar üzerindeki dallar seyreltilmelidir. Ana dallar üzerinde 20-25 cm ara ile çıkış yerleri ve yönleri farklı dallar bırakılmalıdır. Bırakılan dalların uzunluÄŸu 50-60 cm den fazla ise 1/3 oranında uçları kesilmelidir. Ana dalların uçları bir yan dal üzerinde kesilmeli, uç kısmında birbirine yakın iki veya daha fazla dal bırakılmalıdır.

3.3.5 Seyreltme

Åžeftali aÄŸaçlarında elle ve kimyasal maddelerle olmak üzere 2 ÅŸekilde seyreltme yapılır. Bazı kimyasal maddelerle ÅŸeftali aÄŸaçlarında seyreltmede baÅŸarılı olunmamıştır. Elle seyreltme masraflı fakat daha emin bir yoldur. Pratik olarak seyreltme, erkenci çeÅŸitlerde çekirdek sertleÅŸmeye baÅŸladığı zaman, orta ve geç çeÅŸitlerde ise haziran dökümünden sonra yapılmalıdır. Küçük meyveli çeÅŸitlerde 8-12 cm, orta iri meyveli çeÅŸitlerde 12-15 cm, iri meyveli çeÅŸitlerde 15-20 cm de bir meyve dal üzerinde kalacak ÅŸekilde seyreltme yapılır.

3.3.6 Hastalıkları, Zararlıları ve Mücadelesi

Kök ÇürüklüÄŸü: Köklerde beyaz çürüklük yapan ve aÄŸaçların ölümüne sebep olan mantari hastalıktır. Hastalık yeni baÅŸlamışsa, hasta kökler kazınır yerlerine %5'lik bordo bulamacı, % 2'lik Göztaşı, % 5'lik karaboya veya % 0.5 lik Ceresan yaÅŸ'tan biri fırça ile sürülür ve aşı macunu ile kaplanır. Hastalık ilerlemiÅŸ ise, ince köklere kadar sökülüp kendi çukurunda yakılır ve metre kareye 3 kg sönmemiÅŸ kireç dökülür ve kapanır. Hasta bahçede saÄŸlamları korumak için sonbaharda veya ilk bahara girerken aÄŸaçların taç izdüÅŸümlerinin metrekareleri % 5 lik karaboya veya % 2 lik Göztaşı veya % 1 lik Ceresan yaÅŸ ya da % 2 lik formalin mahlülünden 10 litresiyle sulanmalıdır.

Kök Kanseri: Kök, kök boÄŸazı ve dallarda urlar meydana getirerek aÄŸaçların verimden düÅŸmesine ve erken ölümüne sebep olurlar. Kültürel tedbir olarak; köklerinde ur görülen fidanlar yok edilmeli, urların kesilmesinde kullanılan bıçaklar sık sık ispirto alevinden geçirilmeli, toprak iÅŸlenirken aÄŸaçların kök ve kök boÄŸazları yaralanmamalıdır. Kimyasal mücadele olarak; fidanların kökleri dikimden önce % 0.5 lik Ceresan yaÅŸ + kil bulamacına batırıldıktan sonra dikilmelidir. Kök ve kök boÄŸazlarında görülen urlar yaz aylarında kesilmeli ve yara yerlerine hazırlanan % 5 lik Bordo bulamacından (100 lt suyu 5 kg göztaşı + 2.5 kg sönmemiÅŸ kireç konularak hazırlanır) fırça ile sürülmeli, ilaç kuruyunca yara yerleri nebati katran ile örtülmelidir.

Sarılık (Kloroz): Yapraklarda kırmızımtırak kahverengi kurumlar görülür ve sonra dökülürler. Hastalanan aÄŸaçlarda geliÅŸme yavaÅŸlar, verim düÅŸer, kısmen veya tamamen kururlar. Karaboya, Sequestrene 138 Fe, Fetrilon veya Reax Ä°ron gibi demir içeren preparatlardan biri kullanılmalıdır.

Mumya Hastalığı: Çiçek sürgün ve yaprakların kurumasına meyvelerin ise çürümesine sebep olan mantari bir hastalıktır. Sonbaharda hasta dallar ile siyah kabuklu mumya meyveler bahçeden uzaklaÅŸtırılmalıdır. Çiçekler ve meyve Thiophanete Methyl, Benomyl, Captan, Dodine, Thiram'lı ilaçlardan biri ile ilaçlanmalıdır.

Åžeftali Karalekesi: Meyve ve sürgünlerde lekelerin meydana gelmesine sebep olan mantari bir hastalıktır. Bir yıl önce o bölgede zarar yapmış ise mutlaka mücadelesi yapılmalıdır. Kükürtlü veya organik preparatlardan birisi (Zineb, Maneb, Metiram, Captan, Thiram, Rhodandinitrobenzol, Delan, WF., Dodine, Benomyl, Thiophanate) kullanılır.

Åžeftali Küllemesi: Yaprak, meyve, tomurcuk ve sürgünler üzerinde kül renkli lekeler meydana getiren ve yaprak ve genç sürgünleri kurutan mantarların oluÅŸturduÄŸu bir hastalıktır. a) Külleme sürgünleri kışın kesilip atılmalı, b) Karathane, Binapacryl, Chinomethionat, Thiophanate, Benomyl içeren preparatlardan biri kullanılmalıdır.

Yaprak Delen: Fungus yapraklarda delikler, meyve ve sürgünler üzerinde irili, ufaklı lekelerin oluÅŸmasına, tomurcukları kurutmaya ve ortalama %30 meyve kaybına sebep olur. a) Sonbaharda hastalıklı dallar kesilip yakılmalı, b) Bordo bulamacı veya bakırlı preparatlardan biri, üçüncü ilaçlamada ise Zinep'li ilaçlardan biri kullanılmalıdır.

Yaprak Kıvırcığı: Fungus bilhassa yapraklarda ve nadiren de meyvelerde ÅŸekil bozukluklarına sebep olur. Tomurcuklar kabarmadan önce Bordo bulamacı (%2), Bakırlı preparatlar %1) dan biri ile; çiçek taç yapraklarının döküldüÄŸü devrede de %03'lük zineb veya captan'lı preparatlardan biri ile ilaçlanmalıdır.

ZARARLILAR

Kırmızı Örümcek: Yaprakların altına yada üstünde yerleÅŸerek önce lokal olarak yaprak rengini bozarlar sonra durum tüm yapraÄŸa, aÄŸacın diÄŸer yaprakları ile sürgünlerine yayılır. Meyveler yeterince beslenemez ve yaprak dökümleri olur. Yaprakta Kırmızı örümcek çeÅŸidi belirlendikten sonra özel ilaçlarla mücadelesi yapılabilir. Özel akarisitler (Chlorobenzilate-25, Dicofol-20 vb.) ve insektisitler (Diethion 50, Formothion 25, vb.) kullanılan ilaçlardır.

KoÅŸniller: AÄŸacın gövde ve dalları üzerinde, bazı türler az veya çok meyve ve yapraklar üzerinde beslenip yaÅŸarlar. Meyvelerde kırmızı lekeler oluÅŸtururlar. Uygun koÅŸullarda hızlı çoÄŸalıp aÄŸacı kısmen veya tamamen kurutabilirler. KoÅŸnillere karşı Methidation 40, vb. ilaçlardan biri kullanılırsa da ilaç seçimi söz konusu türe ait talimata göre yapılır.

DoÄŸu Meyve Güvesi: Larvanın girmiÅŸ olduÄŸu genç ÅŸeftali sürgünü solar, devrilir ve uçtan 5-6 cm kurur. Saldırının yoÄŸun olduÄŸu bahçelerde bütün sürgünlerin uçlarının kuruduÄŸu görülür ve meyvelerin içinde galeriler açarlar. Mayıs-Haziran aylarında kuruyan sürgünler toplanıp yakılmalı, orta erkenci ve geç çeÅŸitlerde kuruyan sürgünler görüldüÄŸünden 15 gün sonra Azinphos Carbaryl, Parathion, Phosalone biri ile 2-3 ilaçlama yapılmalıdır.

Dut Kabuklu Biti: Åžeftali aÄŸacı dallarını sonrada aÄŸacın tümünün kurumasına yol açar. Meyvelerde kırmızı lekeler oluÅŸturur, bu meyvelerin deÄŸerini düÅŸürür. AÄŸaçlar üzerinde bulunan dut koÅŸnilleri, kışın süpürülerek aÄŸaç temizlenir veya Gebbutox, VintervaÅŸ ile ilaçlanınca iyi netice alınır.

Erik KoÅŸnili: AÄŸaç üzerinde daha çok guruplar halinde bulunduÄŸundan, bulundukları dallar hızla zayıflar, yapraklar solar, dökülür ve giderek dallar kurur. YoÄŸun görülürse ilkbaharda kış mücadelesi uygulanmalıdır. DNOC'li madensel yaÄŸlar veya Getutox etkilidir.

Åžeftali YeÅŸil Afidi: Çiçeklerin açılmasını engeller, erken kuruma ve dökülmelerine sebep olur Yapraklar önce uzunlamasına ikiye katlanır, sonra deÄŸiÅŸik ÅŸekillerde kıvrılır ve meyveler bozuk ÅŸekil alır. Bu afid önemli bir virüs taşıyıcısıdır. Ä°laçlara karşı direnç kazandığı için her ilaçlamada genel afidlere uygulanan ilaçlardan biri kullanılmalıdır.

3.3.7 Hasat

Åžeftali meyvelerinde olgunluk belirtisi olarak genellikle zemin ve üst renk teÅŸekkülü ile meyve eti sertliÄŸi kullanılır. OlgunlaÅŸma esnasında zemin ve üst renkte deÄŸiÅŸme, meyve etinde de yumuÅŸama olur. Meyveler avuç içersine alınıp saÄŸa sola çevrilerek koparılır. Uzak pazarlara gönderilecek veya soÄŸuk hava deposunda muhafaza edilecek meyveler tam olgunluklarından 24-48 saat önce hasat edilirler. AÄŸaçtaki meyvelerin tamamı aynı zamanda olgunlaÅŸmadığından meyveler, hava sıcaklık durumlarına göre 2-4 gün ara ile 3-5 defada toplanır. Toplanan meyveler ambalaj kaplarına yukarıdan boÅŸaltılmamalıdır. Åžeftali meyveleri soÄŸuk hava depolarında %85-90 nisbi nemde -05-0 ^oC 2-4 hafta ile muhafaza edilebilir.